Het Volkshuis aan de gezellige Zutphense Houtmarkt was propvol met dicteeliefhebbers.

door Bert Jansen  |  Foto’s: Patrick van Gemert, Zutphens Persbureau

De organisatie van het negende Groot Zutphens Dictee, gehouden op donderdag 16 november, was dit jaar weer in bekwame handen bij de Lionsclub Zutphen-Kattenhaven. Ook dit jaar was de tekst samengesteld door een viermanschap bestaande uit Michel Groothedde, Jody Hagenbeek, Fiona de Heus en Jaap Pott. Alleen de locatie was dit jaar anders: niet meer het vertrouwde Fort Bronsbergen, maar Het Volkshuis, een in Amsterdamseschoolstijl gebouwd pand in hartje Zutphen, was dit jaar de plaats van handeling. De opbrengst ging naar Het Vergeten Kind.

Flora en fauna
Toen Jeroen van Heemskerck Düker en uw djoeroetoelis om zeven uur ‘het oudste koffiehuis van Nederland’ (tussen voorzichtige aanhalingstekens, want ik neem het klakkeloos over van de site) betraden, was een aanzienlijk deel van de tafeltjes al bezet; een uur later, bij aanvang van het dictee, telde ik ruim vijftig deelnemers, bijna een verdubbeling vergeleken bij een jaar geleden. De organisatoren in Zutphen kunnen zich dus zonder van onbescheidenheid beticht te worden het brevet van vermogen opspelden.

Na een woord van welkom (en een vermaning: ‘duidelijk schrijven!’), uitgesproken door Jody, werd het dictee, met de titel Flora en fauna, integraal voorgelezen. Voor de declamatie ‘in stukjes’ had men dit jaar Martine Letterie weten te strikken. Het hoeft geen verbazing te wekken dat Martine Letterie – nomen est omen – als gelauwerd kinderboekenschrijfster met een indrukwekkende lijst titels op haar naam én oud-lerares Nederlands begiftigd is met een heldere dictie. Dat neemt niet weg dat zij wat moeite had het juiste tempo te vinden; verscheidene keren moesten opgejaagde dicteeschrijvers haar manen gas terug te nemen.

Martine Letterie leest het dictee voor.

Heraldische leeuw
Ondanks die heldere dictie ontspoorden ten minste twee dicteetijgers al direct in de eerste zin, toen Martine las: ‘De heraldische, dubbelstaartige gouden leeuw, keelkleurig getongd en genageld, is Zutphens stadsmascotte.’ In plaats van heraldisch verscheen heroïsch op hun blaadje – hoewel de voorlezing, volgens de goede Zutphense traditie, verluchtigd werd met dia’s, en bij de eerste zin het stadswapen met de twee getongde leeuwen prominent in beeld kwam. Ook het keelkleurige kwam niet bij iedereen correct gespeld op papier; menige dicteeschrijver – vermoedelijk niet bekend met het heraldische vocabulaire – schreef hier kilkleurig. Ook bij de afwijkende betekenis van getongd had niet iedereen direct de juiste context in het oog. Bij een enkeling sloeg – denkend aan zoöfilie – zelfs de fantasie compleet op hol …

De samenstellers katapulteerden de dicteeschrijvers niet minder dan honderdduizend jaar (in letters!) terug in de tijd, toen de mammoet en de steppewisent de toendravlakten van Zutphen avant la lettre bevolkten. Twee zinnen later echter zaten ze plotsklaps in de zogenoemde zeventiende-eeuwse Stadsboomgaard, waar regio-eigen appel- en perenrassen geplant werden, waaronder de zeldzame jeanned’arcpeer – dermate zeldzaam, dat niemand onder het publiek zo’n peer ooit gegeten had, laat staan dat men wist hoe dit woord te spellen!
Even leek het erop dat de extinctie van de Falco peregrinus nabij was, maar een zucht van verlichting steeg op uit de zaal, toen duidelijk werd dat je deze roofvogels tegenwoordig weer van de lokale kerktorens steile duikvluchten kunt zien maken. Daar staat tegenover dat de eenstijlige meidoorns langs de N348 ten dode zijn opgeschreven; ze zouden te veel te lijden hebben gehad, maar waarvan, dat bleef voor de buitenpoorters verborgen.
Ook in de laatste zin was het weer een en al ecologische kommer en kwel: de eikenprocessierups rukt op en de bij wordt met uitsterven bedreigd door de destructieve varroamijt.

Jaap Pott bespreekt het dictee.

Etymologische uitstapjes
Nadat de correctieploeg zich had teruggetrokken in het VVV-kantoor aan de overkant van de Markt, waar men ongestoord en onbespied het rode potlood kon hanteren, was het de beurt aan meester Pott om de voetangels en klemmen in het dictee van deskundig commentaar te voorzien. Hij vertelde daarbij niet alleen sec hoe de woorden gespeld moesten worden, maar maakte ter illustratie leerrijke etymologische uitstapjes. Zo legde hij uit dat overlijden ‘overgaan naar een andere wereld’ betekent. Dialectsprekers wéten of ze ei of ij moeten schrijven; de gestipte ij klinkt bij hen als een ie. Het woord ‘wierook’ komt dus van ‘gewijde rook’. Ook de wetenschappelijke naam van de slechtvalk (Falco peregrinus) werd historisch verklaard: de valk die over (‘per’) de akker (‘ager’) vliegt. Hetzelfde woord als pelgrim, de vreemdeling die van voorbij de akker (dus van ver) komt.

Ik ben ervan overtuigd dat dergelijke inkijkjes in de geschiedenis van woorden niet alleen een ondersteuning zijn in de spelling van woorden, maar ook de belangstelling voor taal aanwakkeren. Het is leuk om te weten hoe het mannetje mannequin werd. Net zoals het leuk is het verband te zien tussen het album, de albino en de albe. Het verdiept het inzicht in taal, cultuur, geschiedenis en spelling. De etymologie is immers een van de vier pijlers waarop wij onze spelling baseren.

Dicteekoningin Marry Potjes (in het blauw) nam gewoontegetrouw de eerste prijs mee naar huis.

Discussie ongewenst
Applaus dus voor de onvolprezen dictee-exegeet. Eén punt van (opbouwende) kritiek wil ik niet verhelen. Ik vind het spijtig dat er in Zutphen geen ruimte is voor discussie. ‘Protest is toegestaan, maar morgen pas, dan ben ik er toch niet’, sprak de apodictische Pott. Jammer, want het ontnam mij de kans om en plein public te betogen waarom ‘stortten’ in de tweede zin (‘Ook geïnspireerd door Lions’ prestigieuze leeuwen stortten de dicteesamenstellers zich dit jaar op flora en fauna; bereid u voor op nog eens zeven zinnenprikkelende zinnen.’) ook als tegenwoordige tijd te verdedigen is (overigens zónder te willen tornen aan het prerogatief van de jury waar het het laatste woord betreft). Gelukkig strekt Potts machtige arm niet zo ver dat hij mij nu kan beletten op deze plaats vrije teugel te geven aan het verwoorden van mijn visie.

Ik zou dan willen zeggen dat er tussen ‘storten’ en ‘stortten’ geen verschil te horen is en dat je er daarom voor een goed begrip een werkwoord voor in de plaats moet zetten waarin je de tijd wél hoort, bijvoorbeeld ‘kiezen’. Dan krijg je de zin: ‘Ook geïnspireerd door Lions’ prestigieuze leeuwen kiezen de dicteesamenstellers dit jaar voor flora en fauna; bereid u voor op nog eens zeven zinnenprikkelende zinnen.’ Een prima zin waarin het zogenaamde praesens historicum aan de vertelling een levendig karakter geeft en de beschrijving min of meer in het heden doorwerkt. Ook Jeroen, toch geen taalkundig minus habens, twijfelde over de tijd van het werkwoord.

Een jeanned’arcpeer

Toffe peer
De avond overziend, stel ik vast dat het in de eerste alinea al genoemde illustere viertal het publiek opnieuw een fraai verhaal met kop en staart waarin de oude Hanzestad aan de IJssel de hoofdrol speelde, heeft weten voor te schotelen. Voor iemand die nog geen hommel van een bij kan onderscheiden, zoals schrijver dezes, was het qua onderwerp niet het gedroomde dictee, maar dat doet niets af aan mijn waardering.
Verleden jaar leerde ik de naam voor de verzinkbare paal in de weg voor het controleren van de toegang tot een straat of terrein (poller), dit jaar kan ik de jeanned’arcpeer aan mijn vocabularium toevoegen. Spijtig evenwel dat (de spelling van) dat woord in geen van de mij ten dienste staande woordenboeken staat opgetekend. Zélfs mijn lokale groentejuwelier kan deze peer niet leveren.

Rein Leentfaar ziet de eerste prijs aan zijn neus voorbijgaan.

Leestekens
Opnieuw wil ik een lans breken voor een qua woordkeus iets moeilijker dictee. Zoals ik er ook voor zou willen pleiten foutief of in het geheel niet geplaatste leestekens niet fout te rekenen; interpunctie is geen onderdeel van de spelkunst. Waarmee ik natuurlijk niet het belang van het plaatsen van leestekens wil bagatelliseren. Geenszins! Het kan zelfs het verschil maken tussen leven en dood: ‘Hangen, niet vrij!’ stond eens op het gerechtelijk papier. Er had moeten staan: ‘Hangen niet, vrij!’ Vrij vervelend voor de gehangene …
Ook dit jaar hadden de auteurs dus gekozen voor een dictee zonder moeilijke woorden en écht grote struikelblokken. Een en ander neemt niet weg dat er in het dictee genoeg kiezelsteentjes zaten, waarover je ook een lelijke buiteling kunt maken. Enfin, dat bleek wel uit het feit dat er in de vijftig nagekeken dictees 1352 fouten werden gemaakt. Gemiddeld 27.

Bert Jansen neemt zijn eerste prijs in ontvangst uit handen van Fiona van Gemert.

Ranglijst
Op een gedeelde derde plaats, met zestien fouten, eindigden Bert en John Stokkel. Het zilver was voor Wino Sijm. Hij misspelde twaalf keer. De ongekroonde Zutphense dicteekoningin Marry Potjes wist met haar 8 fouten bij de doorgefourneerde dicteetijger Rein Leentfaar langszij te komen en Jeroen van Heemskerck Düker (9 fouten, met dank aan de leestekenregel) zelfs een gevoelige orthografische oorvijg te verkopen. Jan Riefel eindigde met 17 rode strepen. Ondergetekende maakte zes fouten en mocht als prijs het boek De Wilde Planten in en om Zutphen in ontvangst nemen. Prachtig, nu kan hij zijn botanische kennis niveau leesplankje tenminste opvijzelen …

De vriendelijke Marieke Tomesen viel, net als verleden jaar, nét buiten de prijzen, maar ik vermeld haar naam toch graag, omdat ik die verleden jaar fout spelde. René Dijkgraaf strandde onderweg naar Zutphen door een onheilspellend geluid vanonder zijn motorkap. Jammer, maar het betekende wel één angstgegner minder voor de vier aanwezige dicteenomaden …

Bierkoning
Na afloop offerden we in het belendende Cambrinus aan Gambrinus, de legendarische bierkoning. Via de N345 verlieten Jeroen en meine Wenigkeit de ‘frontierstad’. Helaas konden we dus niet verifiëren of de eenstijlige meidoorns van Het Witte Lint inderdaad aan het wegkwijnen zijn. Enfin, dat staat nu op de rol voor 15 november 2018, bij de gelegenheid van het tweede bigiyari van het Groot Zutphens Dictee. De datum staat reeds in onze agenda genoteerd. Met onuitwisbare inkt!